W dniu 13 lutego 2025 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał długo oczekiwany wyrok w sprawie C-472/23 dotyczący sankcji kredytu darmowego. Orzeczenie to ma fundamentalne znaczenie dla milionów polskich kredytobiorców, którzy zawarli umowy kredytu konsumenckiego. Czy rzeczywiście, jak twierdzą niektóre kancelarie prawne, jest to rewolucja na rynku kredytowym? Czy wyrok TSUE otwiera drogę do masowych zwrotów kosztów kredytów? Przeanalizujmy dokładnie, co faktycznie orzekł Trybunał i jakie konsekwencje może to mieć dla konsumentów oraz instytucji finansowych.

Czego dotyczyła sprawa C-472/23 przed TSUE?

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w odpowiedzi na pytania prejudycjalne skierowane przez Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy. Sprawa dotyczyła sporu między Lexitor sp. z o.o. a instytucją bankową i koncentrowała się na trzech kluczowych zagadnieniach:

1. kwestii zawyżonej rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (RRSO) i naruszenia obowiązku informacyjnego związanego z tym wskaźnikiem,
2. zasad podwyższania opłat związanych z wykonywaniem umowy kredytowej,
3. proporcjonalności stosowania sankcji kredytu darmowego (SKD).

To pierwszy z serii sześciu wyroków TSUE w sprawie sankcji kredytu darmowego planowanych na ten rok, dlatego jego treść była tak wyczekiwana zarówno przez kredytobiorców, jak i instytucje finansowe.

Co konkretnie orzekł TSUE w sprawie sankcji kredytu darmowego?

Kwestia zawyżonego wskaźnika RRSO

W odpowiedzi na pierwsze pytanie, TSUE podkreślił, że samo zawyżenie rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania na skutek występowania w umowie nieuczciwych warunków nie stanowi samo w sobie naruszenia obowiązku informacyjnego przez kredytodawcę. Według Trybunału, obliczenie wskaźnika RRSO dokonuje się przy założeniu, że umowa kredytu będzie realizowana zgodnie z jej warunkami.

Jednocześnie TSUE wskazał, że jeśli RRSO nie odzwierciedla wiernie wszystkich kosztów wymienionych w dyrektywie 2008/48, może to pozbawić konsumenta możliwości właściwej oceny zakresu jego zobowiązania. Oznacza to, że jeżeli kredytobiorca nie może prawidłowo określić swoich zobowiązań finansowych ze względu na nieprecyzyjne informacje, może to stanowić podstawę do zastosowania sankcji kredytu darmowego.

Transparentność zmian opłat kredytowych

W odniesieniu do drugiego pytania, TSUE orzekł, że nie wystarczy samo poinformowanie konsumenta o możliwości, częstotliwości i maksymalnej skali podwyższenia opłat związanych z wykonywaniem umowy. Kluczowe jest, aby konsument miał realną możliwość weryfikacji przesłanek, na podstawie których dokonywane są zmiany tych opłat.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził, że jeśli warunki zmiany opłat są oparte na skomplikowanych wskaźnikach, których przeciętny konsument nie jest w stanie samodzielnie zweryfikować, może to naruszać zasadę przejrzystości umowy. W takiej sytuacji kredytobiorca nie może ocenić, czy zmiany są uzasadnione, ani przewidzieć, jak wpłyną na wysokość jego rat, co utrudnia mu zrozumienie rzeczywistych kosztów kredytu.

Proporcjonalność sankcji kredytu darmowego

Odpowiadając na trzecie pytanie dotyczące proporcjonalności sankcji, TSUE wydał wyrok potwierdzający, że naruszenia obowiązku informacyjnego przez kredytodawcę może skutkować pozbawieniu kredytodawcy prawa do odsetek i innych opłat. Jednak nie każde naruszenie automatycznie prowadzi do zastosowania SKD – kluczowe jest, czy dane naruszenie podważa możliwość oceny przez konsumenta zakresu jego zobowiązania.

Trybunał uznał sankcję kredytu darmowego za odpowiednią, ale jednocześnie podkreślił, że to sąd krajowy musi każdorazowo ocenić, czy jej zastosowanie jest uzasadnione, biorąc pod uwagę skalę naruszenia i jego skutki dla kredytobiorcy.

Jakie praktyczne konsekwencje niesie wyrok TSUE dla polskich kredytobiorców?

Przełomowy wyrok TSUE w sprawie SKD niesie kilka istotnych konsekwencji dla polskiego rynku kredytowego. 

Weryfikacja umów kredytowych

Kredytobiorcy mają teraz silniejsze podstawy do weryfikacji swoich umów kredytowych pod kątem potencjalnych naruszeń obowiązku informacyjnego przez instytucje finansowe. Szczególnej uwadze warto poddać postanowienia dotyczące:

• jasności i przejrzystości informacji o kosztach kredytu,
• mechanizmów zmiany opłat związanych z wykonaniem umowy,
• informacji o konsekwencjach braku płatności,
• prawa do wcześniejszej spłaty i sposobu rozliczenia uiszczonych opłat.

Dochodzenie praw w sądzie

Wyrok TSUE w polskiej sprawie potwierdza, że kredytobiorcy mogą skutecznie dochodzić swoich praw przed sądami. W przypadku stwierdzenia naruszeń obowiązku informacyjnego, które uniemożliwiały prawidłową ocenę zobowiązań finansowych, konsument może ubiegać się o zastosowanie sankcji kredytu darmowego i zwrot uiszczonych odsetek i prowizji.

Warto podkreślić, że zgodnie z wyrokiem, sankcja polegająca na pozbawieniu kredytodawcy prawa do odsetek i opłat jest uznawana za proporcjonalną i odpowiednią, jeśli naruszenie podważyło możliwość właściwej oceny zobowiązania przez konsumenta.

Wpływ na praktykę instytucji finansowych

Przełomowy wyrok TSUE może skłonić instytucje finansowe do bardziej skrupulatnego przestrzegania obowiązków informacyjnych wobec konsumentów. Banki i inne podmioty udzielające kredytów będą musiały zadbać o większą przejrzystość i zrozumiałość informacji przekazywanych kredytobiorcom, szczególnie w zakresie mechanizmów zmiany opłat.

Sprzeczne interpretacje wyroku TSUE – bank vs. konsument

Warto zauważyć, że po ogłoszeniu wyroku TSUE w sprawie sankcji pojawiły się rozbieżne interpretacje jego znaczenia i skutków.

Stanowisko banków

Związek Banków Polskich twierdzi, że wyrok TSUE nie wprowadza istotnych zmian w stosunku do obowiązujących przepisów. Według ZBP, nieprawdziwe są twierdzenia, jakoby Trybunał miał dopuścić zastosowanie SKD również w przypadku niewielkich naruszeń, czy że banki zostaną automatycznie pozbawione prawa do odsetek i kosztów.

Bankowcy zaznaczają, że  TSUE podkreślił zasadę proporcjonalności w stosowaniu sankcji kredytu darmowego i pozostawił sądom krajowym ostateczną ocenę zasadności jej zastosowania w konkretnych przypadkach.

Perspektywa konsumencka

Z drugiej strony, prawnicy reprezentujący interesy kredytobiorców dostrzegają w wyroku TSUE silne wzmocnienie pozycji konsumentów w sporach z bankami. Wskazują, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej potwierdził konieczność rygorystycznego przestrzegania obowiązków informacyjnych przez instytucje finansowe.

Szczególnie istotne jest stwierdzenie, że jeśli naruszenie tych obowiązków uniemożliwiło konsumentowi właściwą ocenę zakresu jego zobowiązania, może to stanowić podstawę do skorzystania z sankcji kredytu darmowego. Oznacza to, że nawet jedno istotne naruszenie może być wystarczającą podstawą do dochodzenia zwrotu odsetek i innych kosztów.

Jak skorzystać z sankcji kredytu darmowego po wyroku TSUE?

Jeśli jesteś kredytobiorcą i podejrzewasz, że w Twojej umowie kredytu konsumenckiego mogło dojść do naruszenia obowiązku informacyjnego przez instytucję finansową, warto rozważyć poniższe kroki.

Analiza umowy kredytowej

Pierwszym krokiem powinna być dokładna analiza umowy kredytu, ze szczególnym uwzględnieniem:

• informacji o całkowitym koszcie kredytu i rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania,
• postanowień dotyczących zmian opłat związanych z wykonywaniem umowy,
• informacji o konsekwencjach braku płatności,
• prawa do wcześniejszej spłaty kredytu.

Konsultacja z prawnikiem

Ze względu na złożoność przepisów dotyczących kredytu konsumenckiego i interpretacji wyroku TSUE, warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w sprawach SKD. Profesjonalista pomoże ocenić, czy w Twojej umowie występują naruszenia, które mogą uzasadniać zastosowanie sankcji kredytu darmowego.

Postępowanie sądowe

Jeśli analiza umowy wskazuje na istotne naruszenia, możliwe jest dochodzenie swoich praw przed sądem. W postępowaniu sądowym kluczowe będzie wykazanie, że naruszenie obowiązku informacyjnego przez kredytodawcę uniemożliwiło Ci jako konsumentowi właściwą ocenę zakresu zobowiązania.

W świetle wyroku TSUE w sprawie sankcji kredytu, sądy krajowe powinny uwzględniać jego wytyczne przy orzekaniu w podobnych sprawach.

Podsumowanie – znaczenie wyroku TSUE dla rynku kredytów konsumenckich

Wyrok TSUE w pierwszej polskiej sprawie dotyczącej sankcji kredytu darmowego ma istotne znaczenie dla ochrony konsumentów na rynku finansowym. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej potwierdził, że naruszenie obowiązku informacyjnego przez kredytodawcę, które uniemożliwia konsumentowi właściwą ocenę jego zobowiązań, może skutkować pozbawieniem kredytodawcy prawa do odsetek i innych opłat.

Jednocześnie TSUE wydał wyrok wskazujący, że nie każde naruszenie automatycznie prowadzi do zastosowania SKD – kluczowe jest, czy miało ono wpływ na możliwość oceny zobowiązania przez konsumenta. To sąd krajowy musi każdorazowo ocenić zasadność zastosowania sankcji w konkretnej sprawie.

Dla kredytobiorców orzeczenie to stanowi ważne narzędzie w dochodzeniu swoich praw, a dla instytucji finansowych – sygnał do bardziej skrupulatnego przestrzegania obowiązków informacyjnych wynikających z przepisów o kredycie konsumenckim.

Warto jednak pamiętać, że ostateczne rozstrzygnięcie każdej sprawy zależy od indywidualnych okoliczności i oceny sądu krajowego, a wyrok TSUE stanowi jedynie wytyczne interpretacyjne dla sądów orzekających w podobnych sprawach.